Czym jest trauma psychiczna i jak wygląda terapia traumy?
Trauma psychiczna to reakcja na wydarzenie lub serię wydarzeń, które przekraczają możliwości psychiczne człowieka do poradzenia sobie z nimi. Może to być jedno silne, nagłe doświadczenie – jak wypadek, przemoc czy katastrofa – ale także długotrwałe, przewlekłe sytuacje, które pozostawiają trwały ślad emocjonalny. Trauma wpływa na sposób myślenia, reagowania i postrzegania siebie oraz świata. Często prowadzi do zaburzeń takich jak depresja, stany lękowe czy zespół stresu pourazowego (PTSD).
1. Psychotraumatologia – nauka o skutkach traumy
Psychotraumatologia to interdyscyplinarna dziedzina, która zajmuje się badaniem, diagnozowaniem i leczeniem skutków traumy psychicznej. Łączy elementy psychologii, psychiatrii, neurobiologii i pracy z ciałem. Obszar ten rozwija się dynamicznie, dzięki czemu coraz lepiej rozumiemy, jak trauma wpływa na mózg, układ nerwowy i funkcjonowanie emocjonalne człowieka.
Badania pokazują, że trauma nie „znika” sama z siebie – często „zatrzymuje się” w ciele i systemie nerwowym. To dlatego wiele osób długo po traumatycznym wydarzeniu wciąż doświadcza objawów takich jak napięcie, unikanie, wybuchy złości, problemy ze snem czy tzw. flashbacki (nawracające wspomnienia).
2. Jak trauma wpływa na mózg?
Kiedy człowiek doświadcza zagrożenia, jego mózg aktywuje tzw. sieć strachu, czyli zestaw struktur odpowiedzialnych za przetrwanie. Kluczową rolę odgrywa tu ciało migdałowate – niewielki, ale niezwykle ważny obszar mózgu odpowiedzialny za wykrywanie zagrożenia i uruchamianie reakcji stresowej (walcz, uciekaj lub zastygnij).
W sytuacji traumatycznej ciało migdałowate zaczyna działać jak „alarm pożarowy” – szybko i intensywnie, czasem nawet wtedy, gdy niebezpieczeństwo już minęło. U osób po traumie układ ten może pozostać nadaktywny – mózg ciągle „czuwa” i reaguje tak, jakby zagrożenie wciąż trwało.
W tym samym czasie osłabiona zostaje aktywność innych struktur, m.in.:
- hipokampa, który odpowiada za orientację w czasie i kontekście – dlatego osoba po traumie może mieć trudności z odróżnieniem przeszłości od teraźniejszości (np. podczas flashbacków),
- kory przedczołowej, odpowiedzialnej za logiczne myślenie, planowanie i regulację emocji – co utrudnia kontrolę impulsów, odruchów obronnych i trudnych emocji.
Efektem tego jest życie w stanie ciągłego napięcia, czujności lub przeciwnie – odcięcia i „zamrożenia emocjonalnego”.
3. Trauma zapisuje się także w ciele
Mózg i ciało są nierozerwalnie połączone. Trauma nie działa więc tylko „w głowie” – jest również silnie zakorzeniona w układzie nerwowym i ciele. Przewlekły stres pourazowy może prowadzić do problemów somatycznych: napięć mięśniowych, bólu, zaburzeń snu, trawienia, a także chorób autoimmunologicznych.
Układ nerwowy osoby po traumie może funkcjonować w dwóch skrajnych trybach:
- hiperpobudzenia (nadmierna czujność, lęk, drażliwość, bezsenność),
- zobojętnienia lub dysocjacji (uczucie odcięcia od emocji, ciała lub rzeczywistości).
To dlatego w terapii traumy coraz częściej wykorzystuje się metody regulujące układ nerwowy, m.in. pracę z oddechem, uważność, terapię somatyczną czy techniki relaksacyjne – które pomagają wrócić do tzw. okna tolerancji, czyli stanu równowagi emocjonalnej i fizjologicznej.
4. Trauma przez „duże T” i przez „małe t” – ważne rozróżnienie
W psychologii przyjęło się rozróżniać dwa typy traumy:
- Trauma przez „duże T” to nagłe, intensywne wydarzenia zagrażające życiu lub zdrowiu – takie jak wypadki, napaści, gwałty, wojna czy klęski żywiołowe. Są to doświadczenia silnie przekraczające nasze możliwości radzenia sobie i bardzo często prowadzą do rozwoju PTSD.
- Trauma przez „małe t” to codzienne, często bagatelizowane doświadczenia, które jednak mogą mieć głęboki i długotrwały wpływ na psychikę. Należą do nich m.in. chroniczne poczucie odrzucenia, upokorzenia, ignorowania, brak emocjonalnego wsparcia w dzieciństwie, rozwód rodziców czy presja szkolna. Choć te wydarzenia nie zagrażają życiu, mogą zaburzyć poczucie bezpieczeństwa i własnej wartości – szczególnie jeśli występują w dzieciństwie lub mają charakter powtarzalny.
Zarówno trauma „dużego T”, jak i „małego t” może prowadzić do poważnych konsekwencji psychicznych i emocjonalnych. Warto podkreślić, że każdy człowiek może inaczej zareagować na to samo wydarzenie – to, co dla jednej osoby będzie trudnym, ale przejściowym doświadczeniem, dla innej może być głęboką raną psychiczną.
5. Na czym polega terapia traumy?
Terapia traumy to proces, który ma na celu pomoc w bezpiecznym przetworzeniu trudnych wspomnień, odbudowaniu poczucia bezpieczeństwa i przywróceniu równowagi emocjonalnej. Nie polega na „wymazywaniu” przeszłości, ale na takim przepracowaniu jej skutków, by przestały one dominować w codziennym życiu.
6. Dlaczego warto podjąć terapię?
Nieleczona trauma może wpływać na całe życie: relacje, zdrowie, poczucie własnej wartości i zdolność do odczuwania radości. Wiele osób przez lata nie łączy swoich objawów z traumatycznymi doświadczeniami z przeszłości. Czasem dopiero w terapii uświadamiają sobie, że trudności, z którymi się zmagają, mają swoje źródło w bolesnych, nierozpoznanych przeżyciach.
Terapia traumy daje szansę na realną zmianę – nie tylko zmniejszenie objawów, ale też odbudowanie poczucia bezpieczeństwa, zaufania do siebie i innych, a także rozwój osobisty i emocjonalny. Coraz częściej mówi się także o rozwoju potraumatycznym, czyli pozytywnych zmianach, które mogą nastąpić po przepracowaniu traumy: większej empatii, dojrzałości emocjonalnej, poczuciu sensu i wewnętrznej siły.
