Ciało w Psychoterapii Gestalt

Jednym z głównych założeń psychoterapii Gestalt jest holizm. Podejście to zakłada, że zjawiska należy postrzegać z szerszej perspektywy, a nie skupiać się na poszczególnych składnikach, elementach. Gestalt właśnie tak postrzega człowieka. Oznacza to, że bierze pod uwagę zarówno myśli i uczucia jak również głos, działanie oraz ciało. Człowiek doświadcza nie tylko swoich wewnętrznych procesów, ale jest również nastawiony na relację ze światem zewnętrznym. Nie tylko analizujemy intelektualnie sytuację, w której się znajdujemy, doświadczamy jej emocjonalnie, fizycznie poprzez ciało a także przez nasze poprzednie doświadczenia i kontekst. Należy jednak zaznaczyć, że holistyczne podejście do funkcjonowania człowieka nie jest tylko domeną psychoterapii Gestalt. Wiele publikacji dostrzega bezpośrednie połączenie pomiędzy doświadczanymi traumami, odczuwanymi (bądź wypartymi) emocjami a reakcjami i objawami ciała. Z codziennego funkcjonowania wiemy, że fizjologiczne objawy choroby wpływają na obniżenie nastroju czy zintensyfikowanie myśli katastroficznych, które jednak po okresie choroby i rekonwalescencji przemijają. Jest to najlepsza ilustracja prawdy, że ciało wpływa na myśli a myśli na ciało. Stany emocjonalne mają bezpośredni związek z funkcjonowaniem ludzkiego organizmu na poziomie komórkowym, co bezpośrednio wpływa na to, jak człowiek czuje i doświadcza swojego ciała w codziennym funkcjonowaniu. Nasze doświadczenia zapisane są w ciele.  

Napięcie mięśni w odniesieniu do części ciała, której dotyczyła trudna czy traumatyczna sytuacja jest formą przechowywania wspomnień np. głowa, kończyny czy grzbiet u ofiar wypadków. Ponadto przewlekłe powstrzymywanie złości czy przeżywanie nieustannego lęku prowadzi do stałego napięcia mięśni. Często te napięcia nie są uświadomione i ze względu na ich intensywność, nagromadzenie i nieustanność, prowadzą do bólów pleców, skurczów, fibromialgii, migreny  i innych postaci przewlekłego bólu. Jednocześnie osoby doświadczające takiego dyskomfortu odwiedzają wielu specjalistów, ale ulga jest chwilowa, ponieważ nie dotykają źródła objawu.  

Niestety współcześnie wyraźna jest tendencję do spychania doznań cielesnych na dalszy plan. Codzienne życie charakteryzuje się zabieganiem, zatopieniem się w zadaniach i celach bez uważności na własne uczucia, doznania i sygnały z ciała. Codzienne, bezrefleksyjne nawyki czynią człowieka obserwatorem a nie uczestnikiem własnego życia.

Psychoterapia Gestalt podkreśla świadomość jako jedno z kluczowych pojęć. Pojęcie świadomości dotyczy nie tylko wiedzy o swoich reakcjach czy powtarzalnych mechanizmach, ale również uważności na to, czego  doświadczamy w ciele w danej chwili. Świadomość własnych doznań to zmysłowe odczucie dotyczące jakiejś sytuacji, którego nie można jeszcze określić werbalnie. Ciało czerpie informacje na temat nie zrozumianych jeszcze doświadczeń. Ten fenomen nazywany jest cielesnością. Doświadczenia przejawiają się bezpośrednio w ciele i są wyrażane są przez jego aktywność - zaciśniętą szczękę, uniesione ramiona czy ból brzucha. W ten sposób ciało tworzy swój swoisty język, który jednocześnie wpływa na nas i jest kształtowany przez doświadczenia, które dzieją się w danej chwili. Gdy jesteśmy uważni na doznania, które pojawiają się w naszym ciele, możliwym jest połączenie pomiędzy ciałem a umysłem, co znacząco poszerza świadomość, dostrzegając różne aspekty Ja. Nasza fizyczność stanowi część pola relacyjnego, w którym funkcjonujemy wchodząc w kontakt z innymi osobami. Odczuwamy siebie w relacji do innych oraz tego w jaki sposób się organizujemy, jakie podejmujemy ruchy i działania. Zintegrowana jednostka reaguje “całą sobą”, ciało, umysł i emocje ze sobą harmonijnie współgrają stanowiąc całość. Doznawanie własnego ciała jest jest tak samo istotne jak myśli, idee i wyobrażenia.

Psychoterapia Gestalt nie zajmuje się bezpośrednio samym ciałem a raczej kontaktem pomiędzy środowiskiem a organizmem, w którym holistycznie uczestniczy umysł, ciało i myśl. A to właśnie sposób wchodzenia w kontakt zarówno z sobą jak i z drugą osobą bezpośrednio wpływa na naszą kondycję psychiczną. Nasze sposoby reagowania nie zawsze są wspierające. Czasami stanowią usztywnione schematy reagowania, które kiedyś były twórczym przystosowaniem do trudnych sytuacji, ale obecnie bardziej ograniczają niż chronią.

W psychoterapii Gestalt zwraca się uwagę na ekspresję ciała, ponieważ nie tylko stanowi integralną część doświadczania rzeczywistości, ale często wyraża pewne uczucia i wrażenia w sposób nieuświadomiony. Symptom cielesny, okazjonalny lub chroniczny (jak uczucie migreny, ucisku, ciągły ból w plecach) może być “drzwiami wejściowymi” umożliwiający bezpośredni kontakt z klientem i jego uczuciami, również tymi, którymi na poziomie intelektualnym nie dostrzega bądź nie rozumie ich znaczenia.  

Zadaniem psychoterapeuty jest wspieranie procesu kontaktowania się w każdym tu i teraz. Poprzez odpowiednie eksperymenty, ucieleśnione interwencje oraz bezpieczne środowisko w relacji klient-terapeuta, usztywnione style i mechanizmy zyskają większą elastyczność a pacjent poszerzy swoją świadomość. W doświadczeniu klient uświadamia sobie i uwalnia cierpienie, których źródłem są zaburzenia w procesie kontaktowania się - niezależnie jakie uczucia czy reakcje były zablokowane.

Dopierała, J. (2018). Próba zobrazowania koncepcji self w psychoterapii Gestalt w oparciu o doświadczenie rany narcystycznej.

Frank, R. (2022). Sięganie i bycie dosięgniętym_ą.  

Skottun, G., Kruger A. (2023). Praktyka terapii Gestalt. Teoria i doświadczanie.  

Clemmens, M., Bursztyn, A. (2021). Kultura i ciało. Badanie fenomenologiczne i dialogiczne.

Kepner, J., (1991). Ciało w procesie psychoterapii Gestalt.

Van der Kolk, B. (2018). Strach ucieleśniony. Mózg, umysł i ciało w terapii traumy.  

Vazquez Bandin, C. (2022). Emocje, które krzyczą w ciele: psychosomatyczne fenomeny według terapii Gestalt.

Paruzel-Czachura, M. (2013). Psychoterapia Gestalt i jej ontologiczne źródła.